ساز ویولن
ویولن ساز زهی و آرشه‌ای است. این ساز کوچک‌ترین عضو سازهای زهی-آرشه‌ای است. برای نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد . با آرشه که در دست راست نوازنده است نواخته میشود. کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم) اصوات سیم‌های مجاور نسبت به یکدیگر فاصله پنجم درست را تشکیل می‌دهند. در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک و کوچک‌تر از آن را اجرا نماید.
تاریخچه ویولن
تاریخچه ویولن در اروپا به قرن ۹ میلادی باز می‌گردد. بسیاری معتقدند که ویولن نمونه تکمیل شده ساز رباب است. رباب سازی است که بعدها وقتی به اروپا آورده شد ، تغییراتی در آن به‌وجود آمد.سپس به نام ربک در اروپا شهرت گرفت.
برخی بر این باورند که ساز ویلن متعلق به یک امپراطوری هند در حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد بوده است . بعضی ها ریشه آن را در آفریقا و حتی کشورهای عربی می‌دانند.(فرم‌های اولیه دارای سوراخی بودند که بر روی ساز قرار داشت .اما بعدها این سوراخ از بدنه سازها حذف شدند . این ساز با چهار سیم سرآغاز ساز ویلن تکامل یافته در سال‌های آینده شد.) در اروپا از قرن ۱۱ به بعد ساز ویلن به صورت تکامل یافته دیده میشود.
گاسپارو برتولتی ایتالیایی
از اولین سازندگان ویولن میتوان به گاسپارو برتولتی ایتالیایی نام برد، که در برخی موارد وی را مخترع این ساز می‌دانند. یکی از شاگردان مشهور گاسپارو برتولتی آندره آماتی بود . آندره آماتی هم بهترین سازنده ویولن به نام آنتونیو را در سطح جهانپرورش داد . تا کنون کسی در جهان پیدا نشده که بتواند هنر او را تکمیل نماید.
همچنین قادر نبوده ویولنی بسازد که از حیث زیبایی و صوت بتواند با ویولن‌های آنتونیو استرادیواری برابری نماید. بیش از سه سده از اختراع اولین نمونه ویولن توسط گاسپارو برتولتی می‌گذرد. در این مدت اروپاییان با وجودی که کشفیات جدیدی در علوم فیزیک و شیمی نموده‌اند، نتوانسته‌اند در ساختمان ویولن تغییری بدهند .بلکه از رموز کار سازندگان قدیم نیز چیزی درک نکرده‌اند.این ساز از ۵۸ قطعه مختلف ساخته میشود. وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم می‌باشد.
ویلن از بخش‌های زیر تشکیل شده‌است:
-
آرشه:
یا کمان ترکه‌ای چوبی است که رشته‌های موی دم اسب در طول آن کشیده شده و به دو سر آن ثابت شده‌است.
-
جعبه طنینی:
(جعبه رِزونانس) جعبه‌ای است که از سه بخش صفحه روئی، صفحه زیرین و زوارهای دور تشکیل شده‌است. در این ساز گریف از جنس آبنوس (به دلیل ضریب تراکم در نتیجه استقامت بالا) خرک از جنس چوب افرا و سیم گیر از سه چوب مختلف (Boxwood, Rosewood, Ebony) می‌باشد.
-
دسته یا گردن:
در واقع دنباله چوب آبنوس تکیه سیم هاست که محل انگشت گذاری نوازنده در قسمت بالای آن قرار دارد. نوازنده ویولن قادر است در تمام طول چوب آبنوس انگشت گذاری کند.انتهای دسته به جعبه کوچکی (جعبه کوک) ختم میشود که سیم‌ها در درون آن به دور گوشی‌های کوک پیچیده می‌شوند.
-
خرک:
خرک پلی‌ست بین سیم‌ها و جعبه طنینی. نقش خرک تقسیم راه سیم‌ها، نگه داشتن سیم‌ها با ارتفاع خاص برای عبور بر روی جعبه طنینی و انتقال ارتعاشات سیم‌ها به جعبه طنینی. در داخل جعبه طنینی استوانه چوبی کوچکی قرار دارد (تقریباً در زیر محلی که خرک قرار دارد)، که نقش آن انتقال ارتعاشات به صفحه زیرین ساز است .همچنین مانعی در جهت عدم شکسته شدن صفحه روئی ساز از فشار سیم‌ها و خرک است.
-
گریف:
گریف از آبنوس ساخته شده و در طول دسته ویلن چسبیده‌است و تا میانهٔ جعبهٔ ساز ادامه دارد. گریف بخشی است که نوازنده با انگشت خود سیم را به آن می‌چسباند . به این ترتیب طول سیم را کوتاه می‌کند و نت‌های مختلف را می‌نوازد.
-
سیم گیر:
سیم گیر از آبنوس، باکسوود و یا رُزوود ساخته شده و در فاصله اندکی از خرک تا آخر تنه ویولن کشیده شده‌است. با زهی تنیده از جنس روده، نایلون، رشته های منعطف فلزی و یا الیاف کربن ساخته میشود و به دکمه‌ای که در قسمت پائین جدار تعبیه شده بند میشود.
-
سیم‌ها:
سیم‌ها از جعبه کوچک سر ساز آغاز شده در طول چوب آبنوس تکیه‌گاه سیم‌ها ادامه یافته، از روی خرک عبور کرده و در سیم‌گیر مهار می‌شوند.
انواع اصلی سیم‌ها:
سیم های زه (Gut) فلزی (Steel) مرکب مصنوعی (Synthetic)
-
سیم های زه :
سیم زه از رشته های بلند شسته شده، ساییده شده و آری از جرم، پرز و مژکهای سطحی، که با هنر خاصی در کشش بالا، در ضخامت های بسیار دقیق تابیده و (کار دست) ساخته می‌شد. این سیم ها ویژگی صدایی و قابلیت اجرایی ستودنی و خاص خود را دارند . با و جود فراگیر شدن نسل جدید سیم های مدرن (مرکب مصنوعی و تمام فلزی) طرفداران خود را دارند .
-
شخصیت صدایی:
وصف شخصیت، جنس صدایی و پاسخ سیم ها به واسطه صفت ها و اصطلاحات توصیفی بیان میشود .با این وجود برخی خواص صدایی سیم زه عبارت اند از: صدای پر طنین، نافذ، صادق و گرم با فرکانس های فرعی ساده (Simple Overtones)، پاسخ دهی محدودتر و کشش بالاتر (نسبت به سیم های مرکب مصنوعی). در اجرای اصیل آثار باروک معمولاً از سیم زه (و همچنین ویلن باروک) استفاده می شود.
-
نقاط ضعف:
از مشکلات سیم های زه میتوان به مواردی مختصر اشاره کرد:
۱- سیم زه نو برای دست یابی به کوک ثابت، به زمان زیادی نیاز دارد.
۲- در اثر تغییر دما یا رطوبت هوای محیط واکنش سریع دارد، که نتیجه آن نوسان دایمی در کوک ساز است.
۳- این سیم ها از روده(بافت بیولوژیکی) تشکیل شده اند و با گذر زمان رطوبت و چربی طبیعی موجود در خود را رفته رفته از دست می دهد. که بایستی این فقدان را با روغن مخصوص سیم های زه جبران کرد.
مرکب مصنوعی:
امروزه در سیم‌های بم‌تر، روی روده سیم فلزی نازکی می‌پیچند و در سیم‌های زیرتر از مفتول فلزی تنها استفاده میشود. نقش این ساز چه در ارکسترها، به صورت گروه‌نوازی و چه در ارکستر مجلسی و حتی به صورت تک‌نوازی پر اهمیت است .ویولن بیشترین نقش را در ارکستر بر عهده دارند. نخستین سازندگان معروف ویولن از ایتالیا هستند. گاسپارو داسالو نخستین ویولن حقیقی را ساخت، اما معروف‌ترین ویولن‌ها در شهر کرمونا ساخته شدند. آندره آماتی و فرزندش نیکولا آماتی و شاگردش آنتونیو استرادیواری، بهترین ویولن‌های دنیا را تاکنون ساخته‌اند..
نحوه دست گرفتن ساز
بطور کلی ویولن در هنگام نواخته شدن با سه نقطه چانه، شانه و دست چپ در تماس است.هر یک از این نقاط بخشی از بار دست گرفتن ساز را به دوش می کشند. نوازنده باید بتواند که ویولن را بدون کمک گرفتن از دست چپ و فقط با کمک گردن و شانه نگاه دارد.
شانه و گردن:
نوازنده نباید برای نگهداری ساز بر روی شانه چپ، آنرا بالا کشد.شانه باید در هنگام گرفتن ساز به همان وضعیت افتاده خود در حالت طبیعی بدن باقی ماند.طبیعی است اگر گردن نوازنده بلند باشد، برای تسلط گرفتن ساز،نیازمند بالا کشیدن شانه و یا خم کردن اضافی گردن خود به سمت پایین است. البته اتخاذ هر یک از دو مورد فوق توسط نوازنده اشتباه است.
میزان بالا بردن دست چپ:
در حالت کلی، نوازنده باید دست چپ را تا جایی بالا برد که ساز و دسته آن امتدادی افقی با زمین پیدا کند.بهتر است ساز بگونه ای گرفته نشود که دسته و سرپنجه ساز به سمت زمین و یا برعکس آن نشانه گرفته شود. در حالت اول ستون مهرها به کشش بی مورد به سمت پایین می افتند . به علت خمودگی نوازنده، تنفس او مشکل تر می گردد.در حالت دوم نیز به مهرهای گردن در جهت معکوس فشار وارد می گردد.
